کُر؛ همان رود پُرآوازه فارس، زمانی تامین کننده آب شرب و کشاورزی صدها روستا و ده‌ها شهر بود و حیات را با خود حمل می‌کرد؛ حالا، در نقطه انتهایی مسیر، مملو از حجم عظیمی پساب و زباله شده و زیر سایه کم‌توجهی، بحران زیست محیطی دیگری را در گوشه‌ای از فارس رقم زده است.

یک فعال محیط زیست در این خصوص گفت: رودخانه کرُ، از محل بارش‌های مناسب در ارتفاعات زاگرس، شکل گرفته و مسیر آبی طبیعی بوده که با گذر از جلگه‌های حاصلخیز، در نهایت تالاب‌های طشک، بختگان و کمجان را سیراب می‌کرد.

سیروس زارع با اذعان بر وجود تنوع عارضه‌های طبیعت در مسیر این رودخانه که موجب شکل گیری منحصر به فردترین غنای زیستی در بستر و پیرامون آن شده بود، گفت: حوضه‌ی آبی این رودخانه بالغ بر ٢٠ درصد از استان فارس را شامل می‌شود.

او، دِبی پایه‌ رودخانه کُر در شرایط بارشی معمولی را ٣۵ متر بر ثانیه و تقریبا معادل یک میلیارد و هفتصد متر مکعب آورد آب سالانه در شرایط نرمال، بیان و اضافه کرد: طی سال‌های دهه‌ ۳۰، مطالعات اولیه روی این رودخانه انجام و پس از بررسی های کارشناسان پیشنهاد احداث سد درودزن با طرح توجیهی کنترل طغیان سیلاب‌های فصای جهت آبیاری ٣٨ هزار هکتار از اراضی زراعی دشت کربال مطرح و تایید می‌شود.

زارع بیان کرد: مهمترین توافقی که در زمان احداث این سد به نقل از کتاب خاطرات مرحوم اسکندر فیروز، بنیانگذار سازمان محیط زیست، با مجموعه وزارت نیرو می‌شود این است که در هیچ شرایطی نباید ورودی آب به تالاب‌های انتهایی رودخانه کر، کمتر از دو متر بر ثانیه شود و این نشانگر دانش و آگاهی لازم متولیان طبیعت این آب و خاک بوده است.

این فعال و کنشگر زیست محیطی خاطرنشان کرد: سال‌ها پس از آن توافق متولیان وزارت نیرو با محیط زیست، احداث ۲ سد سیوند و ملاصدرا، به مانند طنابی، مسیر حیات کُر را مسدود کردند و آن رودخانه، به سمت نابودی سوق داده شد.

زارع، با قیاس دو رود “کُر” در فارس و “زاینده رود” در اصفهان، گفت: رود کُر  با ٢٧٠ کیلومتر طول، یک میلیارد و هفتصد میلیون متر مکعب در سال و زاینده رود با طول ۶٠٠ کیلومتر حدود ٨٠٠ میلیون متر مکعب در هر سال آورد آبی دارند؛ این قیاس ساده نشان می‌دهد که نظارت جدی برای حفظ سلامت جریان آبی رودها وجود ندارد.

او، با ذکر این نکته که سدسازی افراطی رودخانه‌ جان بخش در شمال فارس را به خشک رودی متعفن تبدیل کرد، گفت: از قابلیت ها و تاثیر گذاری این رود همین بس که بدانیم تمدن چندهزار ساله هخامنشیان به برکت و در مجاورت این رود در جنوب کوه رحمت (مهر) ایجاد می‌شود، حال پس از قرن‌ها، با ارائه‌ خدمات اکوسیستمی این رود بالغ بر ۱۵۰ روستا را از محل پل خان تا انتها در حاشیه‌ی خود پناه داده بود و به لحاظ عملکردی در انتهای حوضه آبی با کمترین خسارت زیستی به تالابها، سومین تولید کنندگان برنج بعد از استان‌های شمالی و مقام اول تولید گندم با توجه به مقیاس سطح بر عملکرد در منطقه ای به وسعت کربال را به خود اختصاص داده بود.

زارع تاکید کرد: از برکات این رود شکل گیری سه تالاب  حائز اهمیت طشک، بختگان و کمجان است که در کنوانسیون جهانی تالابها ثبت و تایید شده است.

زیست یک درصد از پرندگان خاورمیانه در حاشیه تالاب‌های سه گانه فارس

این فعال زیست محیطی گفت: رطوبت لایه‌ بافر این رودخانه در منتهی الیه حوضه‌ آبی، طی قرنها به شکل گیری بزرگترین انجیرستان دیم طبیعی دنیا در مجاورت شهرهای استهبان و نیریز و حومه‌های این شهرها انجامیده بود که  بنا به گفته مراجع معتبر جهانی در حوزه‌ پرنده نگری یک درصد از پرندگان خاورمیانه در تالاب‌های سه گانه‌ پی آب این رودخانه ثبت شده است.

اوضمن ابراز تاسف از ضعف مفرط مدیریت منابع آب، اضافه کرد: متاسفانه طی سال‌های اخیر، عدم مدیریت صحیح آب خصوصاً در این رودخانه با توسعه‌ کمی کشاورزی در بالادست رودخانه، بارگذاری بیش از ظرفیت اکولوژی، پروژه خشک شدن مسیر اصلی رودخانه را رقم زد.

زارع اظهار کرد: این رودخانه روزی مظهر پاکی و جان بخشی بود، اما امروز در سایه بی توجهی و نظارت لازم در زمینه سلامت جریان آبی، این رودخانه به کانالی مملو از زباله، آب آلوده و متعفن تبدیل شده است.

لاگون‌های تبخیر پتروشیمی و آلودگی کُر

دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان همچنین حاطرنشان کرد ایجاد لاگون‌های تبخیر پتروشیمی شیراز در حریم و حاشیه این رودخانه نیز به تشدید آلودگی ها دامن زده است.

وی گفت: انتظار می‌رفت متولیان کنترل و پایش محیط زیست نسبت به سلامت این خشک رود توجه و اهمیت درخوری نشان می‌دادند تا شاهد  آلودگی در این سطح و مقیاس نبودیم.

نابرابری توسعه بالادست با تخریب های پایین دست کُر

زارع متذکر شد: توسعه‌ ایجاد شده در بالادست رودخانه کُر با تخریب‌هایی که در پایین دست ایجاد شده هیچگاه برابری نمی‌کند و هزینه‌ سنگین سد سازی بار مضاعفی به  بیت‌المال تحمیل کرده است.

او ادامه داد: خسارات زیستی غیر قابل جبران، شیوع و جهش بیماری های صعب‌العلاج در پی انتشار ریزگرد و آلودگی ها، مهاجرت اجباری و تبعات ناشی از آن که از دایره محاسبات سود و زیان خارج است نیز از دیگر نکاتی است که در نتیجه بی توجهی  به حوزه محیط زیست جامعه باید متحمل شود.

وقتی منابع آب اولویت متولیان نیست!

این فعال زیست محیطی گفت: تا زمانی که مدیریت منابع آبی  اولویت متولیان آب نباشد و آب بعنوان کالا در بازار مصرف توسط متولیان به فروش می‌رسد، رودخانه ها، چشمه ها، کاریزها (قنات‌ها) ارزش زیستی و جایگاه خود را از دست داده و اعداد و ارقام دریافتی متولیان آب سقف ارزش گذاری لحاظ می‌شود و میزان دریافت نقدینگی از فروش آب اولویت دستگاهی قرار می‌گیرد تا این تفکر بر مدیریت منابع آبی حاکم باشد که دیگر رودخانه‌ای با جریان طبیعی یافت نخواهد شد.

به گزارش ایسنا، با توجه به دایره‌ وسیع آسیب های این چالش زیست محیطی، باید امیدوار بود که سازمان‌های متولی به یکی از وظایف ذاتی خود در پایش پاکیزگی و سلامت رودخانه کُر عمل کنند تا شاید در آینده از حجم آلودگی‌هایی که حیات سالم و سلامت باقیمانده جامعه حاشیه نشین کُر را تهدید می‌کند، کاسته شود.